رود دائمی شور در دل کویر که سرمایه منحصربه فردی محسوب می شود، تپه گندم‌بریان، کلوت‌های مسحور کننده، طلوع و غروب چشم‌نواز، سراب های زیبا، تپه های شن و ریگ های یلان گوشه ای از این جاذبه ها به شمار می رود.

بیابان لوت تیرماه سال 95 به ثبت جهانی رسید و نگاه های بیشتری را به خود جلب کرد؛ ایجاد دریاچه در فروردین 98 در پی سیل رودشور، لوت را بیش از پیش در سطح جهانی معرفی کرد.

با اینکه لوت بین استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان واقع شده و این استان ها را دربرگرفته اما زیباترین جاذبه های آن در نزدیکی شهداد استان کرمان قرار دارند و با توجه به فاصله 91 کیلومتری این شهر با فرودگاه بین المللی کرمان، جاده آسفالت شهداد به نهبندان و تنوع آب و هوایی، شهداد به مرکز گردشگری لوت تبدیل شده است. تعداد بومگردی ها، هتل ها، سایر مراکز اقامتی و رونق اقتصادی، شهداد را گردشگرپذیر کرده اما جایگاهی که امروز گردشگری لوت و شهداد به آن رسیده است می توانست با برنامه ریزی های اصولی و جامع در جایگاه بالاتر و موثرتری باشد.

گردشگرانی که وارد شهر نمی‌شوند

بیشترِ گردشگران، صرفا برای دیدن بیابان لوت به شهداد می آیند و اصلا وارد این شهر نمی شوند؛ قبل از شهداد به سمت لوت می روند و بر می‌گردند؛ ضمن آنکه زیرساخت های رفاهی، بهداشتی و اقامتی (متناسب با شرایط ثبت جهانی) در محدوده جاده شهداد نهبندان وجود ندارد.

پایگاه امدادی- رفاهی تاسیس شده در کیلومتر 75 جاده نهبندان نیز از فروردین 98 با وقوع سیل تعطیل شد و دیگر راه اندازی نشد.

علاوه بر این روستاهای اطراف لوت، به‌خوبی در چرخه گردشگری وارد نشدند؛ این دورافتادگی از مزایای گردشگری بیابان لوت در مناطق همسایه شهداد مانند گلباف نیز مشهود است.

روستاها و مرکز دهستان تکاب در دو بخش جنوبی و شمالی قرار دارند. تنها تعدادی از روستاهای تکاب شمالی مانند شفیع آباد، ده سیف، ابراهیم آباد و ملک آباد (محل کمپ گردشگری ماهان) با گردشگران در ارتباط هستند اما روستاهای جنوبی مانند سالارآباد، کریم آباد، رودخانه، استحکام و... کمتر به خود، گردشگر می بینند در حالی که از حیث داشته های طبیعی و سبک زندگی کویری واجد جاذبه های فراوان هستند.

تنوع اقلیم

روستاهای تکاب، شبیه ترین روستاها به مناطق جنوبی استان کرمان هستند، به عبارتی با سفر به شهداد و عبور از این روستاها می توان به لوت رفت و در عین حال مزارع سبزی، سیر، گرمک، کلزا و علوفه، واحه های کویری، همزیستی تپه های شن با خانه ها، قنات ها، قلعه های تاریخی، پته دوزی، حصیربافی و زندگی مردم با بیابان را با همه وجود دید و با شناخت نسبی از فرهنگ مردم وارد لوت شد.

بیابان لوت نیز سال‌ها محل عبور و مرور کاروان‌ها و ساربانانی بوده که تعاملات بازرگانی و فرهنگی دو سوی آن را رقم می زدند.

چشم ها در گردشگری لوت، به سازه‌های طبیعی دوخته است و کمتر به ویژگی های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی منطقه نگاه می شود. حتی آثار باستانی تمدن هفت هزارساله شهداد نیز زیر سایه کلوت ها دیده نمی شود.

شهداد در حالی که صاحب قدیمی‌ترین پرچم(بیرق) فلزی جهان و دهها اثر منحصربه فرد دیگر است اما کمترین نشانه و نمادی ازآنها در کل بخش وجود ندارد.

در همه این سال‌ها یک رویداد صنایع دستی یا برنامه مشترک با سایر استان‌های همجوار در منطقه برگزار نشده است در حالیکه انواع حصیر، قالی، پته، چادرشب و... بافته و غذاها و خوراکی های متنوعی تولید می شود.

اینها برای نمونه عنوان شد و نشان می دهد گردشگری لوت به بازتعریف و تدوین چشم انداز و انسجام فعالیت های جزیره ای و پراکنده نیاز دارد. انتصاب مدیران محلی نیز باید منطبق بر همین اسناد و چشم انداز و عملیاتی کردن آنها باشد.

شناخت درست از ثبت جهانی

لوت به ثبت جهانی رسیده است اما هنوز مردم محلی شناخت درستی از ابعاد ثبت جهانی و تاثیرات و شرایط آن ندارند. دخیل کردن مردم در فرایند آگاهی بخشی و مشارکت، هزینه های گردشگری لوت را کم می کند ضمن آنکه باید از آزمون و خطا دوری کرد.

ورود بدون ضابطه برخی گردشگران و رفتارهای آسیب رسان به کلوت ها، ریختن زباله و ... در کنار ساماندهی ناقص آفرودها آژیر خطر را به صدا درآورده است.

مردم بخش گلباف، اندوهجرد و تکاب جنوبی و شهر شهداد باید به طور موثرتری وارد چرخه گردشگری لوت شوند و گرنه این نامتوازنی می تواند منشا اختلافات منطقه ای گردد.

هرچند فعالیت دوستداران لوت در کرمان و شهرهای دیگر قابل توجه است اما در حوزه لوت، تشکل های مردم نهاد چندان ایجاد نشده و نیاز به آموزش اهالی و تاسیس آنها در مناطق لوت نشین ضروری است.

سیرچ زادگاه نویسنده شهیر ایرانی استاد هوشنگ مرادی کرمانی، شهداد زادگاه شاعر و نویسنده کودکان و نوجوان افسانه شعبان‌نژاد و اندوهجرد زادگاه ادیب توانا بهزادی اندوهجردی است. دستکم سه هزار مورد از اشیای باستانی در شهداد کشف شده، صنایع دستی و محصولات متنوع، فرهنگ غنی و آداب و رسوم خاص خود مانند آیین سالاررجب در عید مبعث، نخل گردانی محرم و... دارد اما تار و پود تابلوی گردشگری شهداد و بیابان لوت با همه داشته ها و ظرفیت ها بافته نشده است.

توسعه درون‌زا در کنار توان بیرونی

نسخه و نقشه بیرونی برای توسعه پایدار شهداد کافی نیست؛ توسعه درون‌زا در کنار استفاده از توان بیرونی با هم می تواند مسیر آبادانی و پیشرفت این بخش را تسهیل کند.

آموزش، توانمندسازی، مشارکت‌بخشی و استفاده از نظرات، تجربه و دانش بومی و خلق زبان مشترک برای همدلی و درک متقابل بیش از همیشه احساس می شود.

آنها که هزاران سال با کویر و بیابان لوت زیسته و به آن خو گرفته اند بهترین یار و یاور برای گردشگری، گردشگران و سرمایه گذاران هستند.

به لوت رفتن، آدابی دارد. ترد و شکننده است؛ تاب دستکاری و رفتارهای غیراصولی را ندارد. مراقبش باشیم. بگذاریم رد پا بر آن بماند نه رد لاستیک و آج و آه.

لوت، یکی از ناب‌ترین مکان ها برای یاد خدا بودن است، دیدن ستاره ها و عظمت خلقت؛ راز و نیایش در شکوه معماری شن و باد، رویاندن خیال و دیدن روی ماه؛ حرمتش را حفظ کنیم.

این لوت جهانی است و جهانی ماندن لوت، به محلی ماندنش وابسته است و ایجاد زیرساخت های لازم منطبق با الزامات ثبت جهانی و نیز اقلیم ملموس و غیرملموس آن، پیوند همسایگان لوت با جهان و آوردن جهان به واحه ها و مناطق بیابانی با حفظ فرهنگ و هویت اصیل، رمز موفقیت های افزون‌تر در گردشگری لوت و شکوفایی آن است.

* روزنامه‌نگار اهل شهداد و پژوهشگر
عکس های یادداشت از عباس تقی زاده