به گزارش نسیم شرق ، بنا به اعلام دانشگاه علوم پزشکی کرمان با توجه به گزارشهای ناشی از مارگزیدگی وعقرب گزیدگی در سالهای گذشته از جمله خطرهایی است که هر لحظه جان مردم استان را تهدید میکند.
این اطلاعیه به بیان نکات حائز اهمیت در پیشگیری و مقابله با مارگزیدگی و عقرب گزیدگی به شرح ذیل پرداخته است: در واقع از جمله مواردی که هر شخص باید به آن توجه کند این است که در هنگام مواجه شدن با مار باید تشخیص سمی یا غیر سمی بودن آن داده شود برخی از مواردی که میتوان
سمی بودن مار را تشخیص داد به شرح زیر است:
1 _سر مثلثی شکل در مارهای سمی 2_حفره بین چشمها در صورت و حفره بینی در افعیهای حفره دار و نبود این حفرهها در سایر گونهها 3 _مردمکهای بیضی شکل عمودی مانند گربه در مارهای سمی 4_یک ردیف فلس در انتهای دم مارهای سمی 5 _دندانهای اختصاص یافته در مارهای سمی
زهر مار و انواع آن
زهر مار در غدد سمی اختصاصی نشأت گرفته از غدد بزاقی تولید میشود و پس از تولید به وسیله یک مجرا به قاعده دندانهای نیش منتقل و سپس توسط دندان نیش به بدن آسیب دیده تزریق میشود.
جذب زهر مارهای افعی از طریق عروق لنفاتیک به دلیل بالا بودن وزن مولکولی اجزای تشکیل دهنده آن معمولا به آهستگی صورت میگیرد.
جذب زهر مارهای تیره کبری به دلیل کم بودن وزن مولکولی اجزای تشکیل دهنده به صورت مستقیم و با سرعت بیشتر صورت میگیرد.
از جمله مارهای سمی خطرناک ایران میتوان به مار جعفری، افعی زنجانی، کفچه مار، مار شاخدار، گرزه مار، افعی قفقازی اشاره کرد.
علائم و نشانههای مارگزیدگی
1 علائم موضعی 2_ علائم عمومی
1_ علائم و نشانههای موضعی مارگزیدگی محل نیش به صورت یکی از حالتهای زیر ممکن است مشاهده شود: دو محله سوراخ به صورت معمول، نامشخص در برخی موارد، یک سوراخ در برخی موارد، ترکیبی از دو سوراخ و یا سوراخهای متعدد.
از علائم و نشانههای موضعی مارگزیدگی میتوان به درد موضعی، سوزش، تورم موضعی، بزرگ شدن دردناک غدد لنفاوی، خونریزی، تاول و ... اشاره کرد.
از علائم و نشانههای عمومی مارگزیدگی میتوان به تهوع، استفراغ، احساس کسالت، ضعف، گیجی، درد شکمی، اسهال، تشنج (ممکن است در کودکان اولین نشانه باشد)، افت فشارخون در اغلب موارد و افزایش احتمالی فشار خون در برخی موارد و تب در مارگزیدگی شدید اشاره کرد.
اقدامهای درمانی اولیه در محل حادثه
اهدافی که از انجام این اقدامات صورت میگیرد به شرح ذیل است:
تلاش برای به تاخیر انداختن جذب سیستمیک سم مار، حفظ حیات بیمار و پیشگیری از بروز عوارض پیش از رسیدن بیمار به مرکز درمانی
کنترل علائم زودرس و خطرناک ناشی از مار گزیدگی ،فراهم نمودن شرایط انتقال بیمار به مرکز درمانی ،پرهیز از اقدامهایی که منجر به آسیب رسیدن بیشتر بیمار شود.
از جمله اقدامات اولیه که در محل حادثه باید صورت بگیرد میتوان به امنیت صحنه (دور نمودن آسیب دیده از محل حادثه به منظور جلوگیری از گزیدگی مجدد) اقدامات روتین شامل ارزیابی صحنه، ارزیابی اولیه و ثانویه بیمار، اکسیژن درمانی و ... قرار دادن بیمار در وضعیت نشسته یا دراز کش، در حالی که اندام مارگزیده در موقعیت افقی قرار گیرد.
بی حرکت نمودن اندام مارگزیده به وسیله آتل یا باند پارچهای (هرگونه حرکت یا انقباض عضلانی ممکن است به افزایش ورود سم مار به جریان خون و لنف منجر شود) خارج ساختن تمام وسایل زینتی مانند ساعت و انگشتر پرهیز از هرگونه دستکاری زخم ناشی از مارگزیدگی (ممکن است به عفونت، افزایش جذب سم و خونریزی موضعی منجر شود). شستشوی محل گزش با آب و صابون و بانداژ اندام مارگزیده ،ممانعت از راه رفتن بیمار ،در موارد مارگزیدگی به منظور ایجاد تغییر در جریان لنفاوی میتوان به بستن بانداژ با شرایط زیر استفاده کرد:
1_ باند باید به گونهای بسته شود که یک یا دو انگشت به سهولت از زیر آن عبور نماید (فشار باند باید کمتر از فشار خون وریدی باشد.2_ هر 10 تا 15 دقیقه محل باند باید عوض و در قسمت پروکسیمال ادم ایجاد شده بسته شود. نکته: این اقدامها برای گزش مارهای کبری توصیه میشود، ولی برای مارهای افعی به علت بروز عوارض موضعی توصیه نمیشود.
ثابت شده است بسیاری از اقدامهای رایج و سنتی درمان مارگزیدگی نه تنها مفید نیستند بلکه خطرناک هم هستند این اقدامات عبارتند از: ایجاد برش، خراش یا سوراخ در محل گزیدگی، تلاش در جهت ساکشن سم از محل گزیدگی، سفت بستن تورنیکه به دور اندام مارگزیده (این کار بسیار دردناک و خطرناک است، زیرا ممکن است منجر به بروز سیاه زخم شود)
نکتهای که حائز اهمیت است در صورت مشاهده مار، ممکن است تلاش برای گرفتن و کشتن آن خطرناک باشد. با وجود این، در صورت کشته شدن مار باید لاشه آن را به مرکز درمانی تحویل داد. ممکن است این امر به تشخیص نوع مار و نوع گزیدگی کمک کند.
در این موارد هرگز نباید ما را با دست حمل و جابجا کرد، زیرا گزیدگی رفلکسی میتواند حتی تا یک ساعت پس از مرگ مار اتفاق افتد.
انتقال فرد آسیب دیده به مرکز درمانی فرد آسیب دیده باید هر چه سریعتر به مرکز درمانی مجهز انتقال یابد.
در حین انتقال باید تا حد امکان از حرکت دادن اندام مارگزیده خودداری شود؛ زیرا هر گونه افزایش حرکت یا انقباض عضلانی باعث انتشار سهم از محل گزیدگی و افزایش جذب سیستمیک آن میشود.
از راه رفتن بیمار جلوگیری شود و با ویلچر یا برانکارد منتقل شود.
عقرب گزیدگی
عقرب گزیدگی از معضلات بهداشتی درمانی بسیاری از مناطق دنیا است.
مسمومیت با سم عقرب یکی از فوریتهای پزشکی تهدیدکننده به ویژه در کودکان کمتر از شش سال است.
این جانوران در تمام دنیا پراکنده اند و در بیابان ها، جنگلها، چمنزارها، سواحل دریاها و اطراف رودخانهها و کوهها دیده شدهاند.
پراکندگی عقربها در مناطق مختلف دنیا از نظر جنس و نوع سم خطرناک یا بی خطر متفاوت است.
گونههای خطرناک در ایران:عقربهای خانواده اسکورپیونیده و بوتیده سم خطرناکی تولید میکنند که بیشترین آمار مرگ و میر کودکان مربوط به آن هااست.
تشخیص عقرب گزیدگی
در ابتدا مهم است که تشخیص عقرب گزیدگی فرد آسیب دیده درست باشد و فرد توسط حشرهها و بندپایان دیگر گزیده نشده باشد، چرا که تاخیر در تشخیص و اقدام مناسب ممکن است باعث عوارض خطرناکی برای فرد آسیب دیده شود.
به طور کل ممکن است تشخیص عقرب گزیدگی بر مبنای موارد زیر باشد:
1_ محل زندگی آسیب دیده از نظر وجود عقرب 2_ فصل سال
3_ پیدا کردن عقرب در محل
4_علائم موضعی و عمومی
5_ عوارض موضعی و عمومی.
6_ محل زندگی فرد از نظر اینکه در آن مکان عقرب وجود دارد یا خیر و قبلاً آسیب دیده با آن مواجه شده است یا خیر، به تشخیص عقرب گزیدگی کمک زیادی میکند.
7 _مهمترین یافتههای که به تشخیص عقرب گزیدگی و نوع عقرب کمک میکند علائم بالینی موضعی و عمومی است.
از علائم موضعی عقرب گزیدگی میتوان به اینکه علائم عقرب گزیدگی به زمان (شب یا روز)، نوع عقرب، مدت زمان طول کشیده از نیش خوردن تا مراجعه به مرکز بهداشتی درمانی بستگی دارد.
از یک نقطه کوچک محل نیش تا التهاب و قرمزی محل نیش متفاوت است.
ممکن است علائم موضعی محل نیش به صورت ظاهری ناچیز باشد، ولی با توجه به نوع عقرب به خصوص اگر از نوع گاردیم باشد ممکن است باعث بروز اثرات ظاهری بیشتری شود.
از علائم و نشانههای عقرب گزیدگی میتوان به تاری دید، سردرد، انقباضهای موضعی و تشنج، تنگی مردمک، لوچی چشم، استفراغ شدید، درد شکم، افزایش بزاق دهان و یا خشکی دهان اشاره کرد. در کودکان کمتر از شش سال تشنج بیشتر دیده میشود و در صورتی که درمان مناسب انجام نشود ممکن است به فوت بیمار منجر شود.
این علائم به طور وسیع به نوع عقرب، زمان نیش زدن و محل نیش زدگی بستگی دارد. از حالت اضطراب و نگرانی تا تشنج و اغما و حتی مرگ خود را در هنگام مواجه نشان میدهد.
اقدامات اولیه لازم در هنگام مواجه شدن با عقرب گزیدگی به شرح ذیل است:
قبل از انجام کمکهای اولیه محل حادثه را جهت پرهیز از گزش مجدد ارزیابی نماید، به فرد آسیب دیده اطمینان دهید و او را آرام کنیم آرامش فرد باعث میشود جذب زهر کند شود. عضو نیش زده را در صورت امکان پایینتر از سطح بدن قرار دهید (مثلاً با آویزان کردن دست یا پا)، و به سرعت آن را بی حرکت کنید. برای این کار از آتل استفاده کنید. محل نیش زدگی را با کیسه یخ سرد نگه دارید، عضو آسیبدیده را تا حد امکان در معرض تابش مستقیم آفتاب قرار ندهید، بستن و از طریق بالای محل گزش با هدف تاخیر در جذب سم در شرایط خاص مجاز است. اگر محل عقرب گزیدگی در دست یا پا باشد باید کمی بالاتر از محل نیش (حدود 3 تا 5 سانتیمتر) بسته شود به طوری که باعث قطع نبض در نقاط انتهایی اندام مبتلا نشود.
فشار دادن سریع اطراف موضع عقرب گزیده برای خروج زهر بلافاصله پس از گزش تا حدودی موثر است.
هرگز نباید فریب حال عمومی بیمار را خورد، چون ممکن است حال بیمار هنوز رو به وخامت نگذاشته باشد در موارد قابل توجهی مراجعه با حال عمومی بد و همولیز شدید، 8 ساعت بعد از گزش گزارش شده است. درباره بریدن، مکیدن، سوزاندن یا داغ کردن محل گزش توافق نظر وجود ندارد و توصیه نمیشود. برخی مکاتب این روش را در مواقعی مجاز میدانند که امکان رساندن آسیب دیده تا حداکثر دو ساعت پس از گزش به یکی از مراکز درمانی وجود ندارد.